Struikelstenen gelegd in Ruurlo: ‘Opdat wij niet vergeten’

RUURLO – “Een mens is pas vergeten als zijn of haar naam vergeten is en niet meer genoemd wordt. Vandaag zijn wij bijeen om voor twee Ruurloërs een monument op te richten en ervoor te zorgen dat hun namen nog heel vaak genoemd zullen worden.”

Door Jan Hendriksen

Met deze woorden verwelkomde bestuurslid Marijn Dijkman van Stichting 4-5 mei Commissie Ruurlo, na de voordracht van het gedicht ‘Slechts een’, dinsdagmiddag de aanwezigen bij de bijeenkomst waarbij twee struikelstenen (Stolpersteine) ter nagedachtenis aan twee Joodse Ruurlose slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog, Salomon Israël Wijler en Jeanette de Vries, werden gelegd. Een zeer waardige en emotionele samenkomst waarbij diverse nabestaanden van de slachtoffers en talloze genodigden aanwezig waren. De struikelstenen werden tijdens de plechtigheid gelegd door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig die de struikelstenen heeft bedacht en ontworpen. Marijn Dijkman verwelkomde speciaal de familie van Salomon Israël Wijler, zijn neef Bram en nicht Marion en hun gezinnen en Lo Apotheker, zoon van mevrouw Reine Wijler – Kropveld. “Bram en Lo zijn speciaal voor deze ceremonie uit Israël overgekomen. Wij vinden dit heel bijzonder en het geeft aan hoe belangrijk het is, dat wij als Ruurlose gemeenschap blijvend herinnerd worden aan de gebeurtenissen onder het nazi-regime”, zo verklaarde Marijn Dijkman. De eerste steen ter nagedachtenis aan Salomon Israël Wijler werd in de stoep aan de Dorpsstraat tegenover Hotel Avenarius gelegd waar destijds de familie Wijler woonde. De tweede steen werd gelegd aan de Domineesteeg tegenover de zitbank bij de ‘Olde Banke’, waar Jeanette de Vries destijds bij de familie Spanjar woonde. Op verzoek van de nabestaanden werden er geen Stolpersteine gelegd voor het Joodse echtpaar David en Betje Spanjar, die in de Tweede Wereldoorlog ook om het leven kwamen en aan de Domineesteeg woonden.

Gitzwarte bladzijde
Ruurlo telde in de Tweede Wereldoorlog een kleine Joodse gemeenschap, waarvan alleen mevrouw Kropveld de oorlog overleefde. De verhalen over hen zijn altijd levendig gebleven en vastgelegd in verschillende vormen. Via de Historische Vereniging Old Reurle en het boek van Jan Oonk en Bert Leuverink ‘De Harmonica stond vijf jaar stil’ zijn ze voor altijd in de geschiedenis van ons dorp terechtgekomen. Marijn Dijkman: “Echter hebben wij als Stichting 4 – 5 mei Commissie Ruurlo het initiatief genomen tot het leggen van de struikelstenen, omdat wij vinden dat deze gitzwarte bladzijde in onze geschiedenis nooit vergeten mag worden. De Shoah is niet iets van Amsterdam, Westerbork of de kampen gelegen in het oosten van Europa, zoals Treblinka, Majdanek, Sobibor of in het geval van Salomon Wijler, Mauthausen en van Jeanette de Vries Auschwitz. De poging tot vernietiging van het Joodse volk begon in onze eigen omgeving, in onze eigen huizen en straten. In de huidige tijd van polarisatie en verharding zien we tegenstellingen ontstaan. Ook het antisemitisme is nooit ver weg en wordt met regelmaat gebagatelliseerd of weggelachen. Laten wij als samenleving van elke gelegenheid gebruikmaken om uit te leggen wat er gebeurd is en op te staan tegen onwetendheid, agressie en discriminatie. Het leggen van de Stolpersteine heeft tot doel dat wij dit niet vergeten en elke keer als iemand langs het steentje loopt, beseft dat het ook in Ruurlo gebeurde, dat ook mensen van ons opgepakt werden en afgevoerd werden. Laat het een aanzet zijn tot herinnering, tot besef, tot dialoog tussen opa en kleinkind, tussen vrienden, tussen mensen die elkaar niet kennen, laat het een aanzet zijn tot iets goeds. Laten wij hen blijven noemen.”

Bewust
Burgemeester Joost van Oostrum van gemeente Berkelland sprak over ‘struikelen met ons hoofd en hart’, dat is wat de Stolpersteine ook in Ruurlo teweeg gaan brengen. “Ons bewust zijn van wat is gebeurd, maakt dat het hopelijk in de toekomst voorkomen wordt. Daarnaast brengt het ons bijeen om de personen die plotseling uit hun vertrouwde omgeving werden gerukt door het nationaal socialisme, te herdenken.” In gemeente Berkelland liggen momenteel Stolpersteine in Eibergen (13), Geesteren (4), Neede (7) en in Borculo (68). Joost van Oostrum: “Ik ben er trots op dat we actieve stichtingen hebben, die dit hebben willen realiseren. In dat kader dank ik Stichting 4-5 mei Commissie Ruurlo dat zij de inzet heeft gepleegd om ook hier de gedenksteentjes te plaatsen. Een inspanning die vandaag geleid heeft tot een mooi resultaat. Opdat wij niet vergeten.”

Cirkel rond
De 83-jarige Bram Wijler, neef van Salomon Israël Wijler, bedankte op emotionele manier de werkgroep die het initiatief had genomen voor de steenleggingen. “Het was altijd nog een grote wens van ons als familie. Nu is de cirkel rond.” Tijdens de plaatsing van de twee struikelstenen door Gunter Demnig lazen Ans van Delft, Theo Takke, Wim Huitink en Jan Oonk de persoonlijke geschiedenissen van respectievelijk van Salomon Israël Wijler, Jeanette de Vries en David en Betje Spanjar voor. Aansluitend aan de twee steenleggingen werd na een minuut stilte naar Joodse traditie een gebed door familieleden van Salomon Israël Wijler voorgedragen en werden door de aanwezigen rozen en steentjes bij de struikelstenen gelegd. Marijn Dijkman sloot de indrukwekkende bijeenkomst af met het gedicht’ Shema’, dat ‘Hoor’ of ‘Besef’ betekent naar het Joodse gebed dat door Primo Levi (een bekende Holocaust-overlever) omgezet is naar dit gedicht. “Een oproep om niet te vergeten.”

Wat zijn Stolpersteine?
De letterlijke vertaling van het woord ‘Stolperstein’ is ‘struikelsteen’. Het betonnen keisteentje heeft een afmeting van 10 bij 10 centimeter en is aan de bovenkant bedekt met een dun messing plaatje. Het steentje wordt vóór het huis, waar het slachtoffer woonde, in het plaveisel gelegd. Wanneer het huis van het slachtoffer niet meer bestaat dan wordt op basis van kadastrale gegevens het steentje op een passende plaats in de omgeving van het voormalig woonhuis geplaatst. In het messing plaatje worden de gegevens van het slachtoffer handmatig gegraveerd. De tekst begint met ‘Hier woonde’. Vervolgens worden de naam van het slachtoffer, geboortejaar, datum van wegvoering, datum van overlijden, de naam van het kamp waar het slachtoffer overleden is of de plaats waar het slachtoffer gefusilleerd is, vermeld.
De stenen liggen vlak in het plaveisel. De voorbijganger ‘struikelt’ symbolisch over de steen en moet zich bukken om de informatie op het steentje te lezen. Deze buigt op deze manier als het ware voor het slachtoffer. Ook voor de nabestaanden van het slachtoffer is het van bijzondere betekenis om een plek te hebben waar het slachtoffer herdacht kan worden: de plek die het slachtoffer innam in de samenleving en de woonomgeving. Op deze wijze worden de slachtoffers blijvend in herinnering gehouden. Sinds 1992 maakt kunstenaar Demnig de steentjes met een messing bovenlaag. De stenen worden op aanvraag gemaakt en gelegd. In Nederland zijn de eerste Stolpersteine op 29 november 2007 geplaatst.