Eeuwenoude Gelselaarse winkelboeken naar Erfgoedcentrum

GELSELAAR - Ruim twee eeuwen oude winkelboeken van boerderij Winkels in Gelselaar verhuizen deze week naar het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL) in Doetinchem. Hier kunnen ze onder betere omstandigheden worden bewaard en desgewenst ook worden bestudeerd. Ze blijven eigendom van de Stichting Winkels. Cultuurhistorisch gezien zijn ze van veel waarde. Een sleutelrol vervulden ze ook de laatste decennia bij de geschiedschrijving over Gelselaar.

Indirect hebben de oude winkelboeken nog een stempel gedrukt op de publicatie vorig jaar van het 576 pagina's tellende boek 'Dorp zonder zwaluwengewelf' van Arend J. Heideman. De laatste bewoner van boerderij Winkels aan de Dorpsstraat in Gelselaar en laatste boer in het dorp, de vorig jaar overleden Jan Ruiterkamp, is in het boek één van de twee hoofdpersonen. Hij heeft naast veel ander erfgoed de grote boekwerken altijd zorgvuldig bewaard en mede hierom zelfs een kluis aangeschaft.

Ruiterkamp wist veertig jaar geleden journalist, plaatsgenoot en streekhistoricus Arend Heideman te interesseren voor de zeer oude winkelboeken. Hoewel ze elkaar amper kenden gaf hij hem op eigen initiatief dit historische materiaal enkele dagen ter inzage. Zo ontdekte Heideman hoe eind achttiende eeuw in de winkel ganzenveren als ruilmiddel werden gebruikt. Dit vormde een belangrijk gegeven bij allerlei publicaties sindsdien over de ganzenhouderij van weleer in Gelselaar en omgeving. Bovendien kreeg hij zo een nauwe band met Jan van Winkels, die naar de gewoonte in de streek vooral bekend was onder zijn boerderijnaam.

Vreemde geschiedenis
De winkelboeken zijn net als de boerderijnaam Winkels (afkorting van winkelhuis) te danken aan een vreemde geschiedenis. Deze pakte slecht uit voor de enige Joodse inwoner van Gelselaar, Hartog Mozes. Die dreef in de achttiende eeuw aan het oude kerkhof, bij de kerk in Gelselaar, een winkeltje. Hij werd verdacht van medeplichtigheid aan een overval op de pastorie aan de Koningsbeek, in de nacht van 17 op 18 april 1765. Hoewel niets bekend is over een veroordeling heeft hij zeker moeten boeten. Vooral door toedoen van dominee Johan Henric Abbinck, van 1760 tot 1774 in Gelselaar, begon Hendrik Bannink met een 'gereformeerde winkelnering' (gereformeerd was toen de gangbare kerkelijke aanduiding), waardoor de naam Winkels ontstond. Bij een grote verbouwing van de boerderij in 1882 is de winkel weer verdwenen.

Streekfunctie
De aantekeningen in de winkelboeken hebben voor het grootste deel betrekking op wat in de winkel op afbetaling werd gekocht in de laatste jaren van de achttiende eeuw. De geldbedragen zijn volgens het stelsel van die tijd genoteerd in guldens, stuivers en penningen. Ook zijn enkele activiteiten en werkzaamheden vermeld rond de boerderij. Naast de grote lijst aan producten die werden verkocht is vooral de herkomst van de klanten interessant. Ze kwamen niet alleen uit Gelselaar, maar ook uit aangrenzende plaatsen en buurtschappen: het Westerflier bij Diepenheim, Noordijk, Geesteren, Borculo, Lochem, Neede en Bosheurne. De winkel had dus een streekfunctie. En in Gelselaar waren ook de predikant, de schoolmeester en de diaconie er klant. Veel namen van klanten verwijzen naar nu nog bekende boerderijnamen.

Breed assortiment
Het assortiment van Winkels was breed. Naast levensmiddelen (boter, zout, tabak en veel thee) en huishoudelijke artikelen (zeep en garen), gebruiksartikelen (nagels in verschillende soorten en olie) werden kledingstoffen verkocht (waaronder veel bombasijde, baai, doek en daarnaast knopen).

Om te voorkomen dat de informatie uit de winkelboeken een keer verloren zou gaan heeft Arend Heideman er twintig jaar geleden al meer dan 300 pagina's van laten fotograferen door Ben van Dijk uit Neede. Deze foto's heeft hij recent gescand. Zo zijn via een computer alle pagina's ook in Gelselaar nog te raadplegen. In de glazenkast van boerderij Winkels herinneren maatbekertjes, een weegschaaltje en een oude winkelbel nu nog aan de winkel die hier eens was.