Aandacht voor het einde
Vorige week donderdag zag ik toevallig een deel van de indrukwekkende documentaire over Mirjam Willemsen, huisarts in Maastricht en zelf ongeneeslijk ziek. Wat mij raakte was de wijze waarop zij over haar eigen levenseinde sprak, maar ook in alle openheid met haar patiënten over hun naderende dood kon spreken. Zij ziet het als haar missie om het taboe rond doodgaan te doorbreken en de levenseindezorg te verbeteren.
Ik herinner mij nog hoe eind jaren ’70 mijn opa ziek was en vrijwel zijn gehele omgeving wist dat hij niet meer zou genezen. Mijn opa kreeg niet te horen hoe ziek hij was en over zijn dood werd al helemaal niet gesproken. Als kind verbaasde mij dat, want het ging toch om hem. Gelukkig is het tegenwoordig wel wat gemakkelijker geworden om over het levenseinde te spreken, maar lang niet alle taboes zijn doorbroken. Artsen zijn vanouds gericht op het genezen van patiënten, maar wat te doen als genezing niet meer mogelijk is? Voor die vraag is gelukkig veel meer aandacht gekomen.
Als arts, maar ook als geestelijk verzorger, dominee, humanistisch raadsman, kun je ook en juist in die laatste levensfase veel voor iemand betekenen. Er komen immers grote vragen op je af en je leven kan na het slecht nieuwsgesprek in het ziekenhuis compleet op z’n kop staan. Er zijn allerlei vragen van medische aard: Als genezing niet meer mogelijk is, wat kan een arts dan wel voor mij doen? Hoe zal mijn levenseinde eruit zien, blijft de pijn draaglijk en welke mogelijkheden heb ik als de pijn te hevig wordt en het leven lijden?
Ook andere vragen kunnen bovenkomen, vragen die bijvoorbeeld met een geestelijk verzorger of dominee besproken kunnen worden: Hoe kijk je terug op je leven? Zijn er dingen die je nog graag recht wil zetten? Waar houd je je aan vast en heb je steun aan je geloof of je levensovertuiging? Wat betekent de dood voor je? Denk je wel eens na over het einde? Het helpt om al dit soort vragen te bespreken.
Belangrijk is in ieder geval dat er zorg en aandacht is voor heel de mens in zijn of haar laatste levensfase (en niet alleen voor de ziekte). Daardoor ontstaat er, ondanks alle mogelijke beperkingen en het misschien wel binnenkort verwachte einde, een innerlijke ruimte en wint ook het laatste stukje van iemands leven aan kwaliteit. Gelukkig zijn er mensen als Mirjam Willemsen die zich inzetten om de zorg voor iemands levenseinde te verbeteren.