Berlewalde
Nu spijt dat ik deze rubriek Onlandse Tijdingen noemde.
Hij had nog geheimzinniger Geluiden uit Berlewalde kunnen heten.
Zoals het Onland - de woeste grond - is verdwenen, zo verdween ook Berlewalde - een middeleeuws oerbos in de Achterhoek.
In zijn De Bello Gallico (Over de Gallische Oorlog) repte de Romeinse keizer Julius Caesar in ca. 50 voor Christus van een enorm woud in deze streken waardoorheen men meer dan zestig dagen moest marcheren.
Ik had van Berlewalde nog nooit van gehoord tot ik erover las in de nieuwe Achterhoekse Almanak. In dat handzame boekje is een prachtig artikel over Berlewalde opgenomen van Harm Harmsen.
Hij vat het zelf halverwege even samen:
‘De Achterhoek heeft er dus over miljoenen jaren heel verschillend uitgezien, vooral afhankelijk van de positie ten opzichte van de evenaar: van een strand vol reptielen, een savanne-achtige steppe, een kustmoeras tot een tropische zee of een steriele poolwoestijn. Anno 2021 zou de natuurlijke toestand van de Achterhoek een loofbos zijn. Berlewalde is compleet gerooid en er is een cultuurlandschap van gemaakt.’
Cultuurlandschap?
Ja. Je kunt ook zeggen: een mensenpark.
Na een kleine autotocht van Zutphen naar Aalten (via Dinxperlo) die ik recent met mijn buurvrouw ondernam (zij is hierin mijn gids) vouwde ik de kaart van de Achterhoek thuis uit op mijn eettafel - een fietskaart weliswaar, maar toch: ik had de hele streek in het vizier.
Wat er aan bos in voorkwam was met groen aangegeven.
Een paar schamele vlekken links en rechts.
Een driehoek tussen Zutphen, Lochem en Vorden.
Een grotere vlek westelijk van Zeddam en ‘s Heerenberg.
Een veengebied tussen Lichtenvoorde en Winterswijk.
Een strook tussen Ruurlo en Zelhem.
Het resterend groen ligt postzegelgroot lukraak verspreid.
De Achterhoek is een verzameling akkers en weiden met hier en daar wat natuurgebied, niet zelden georganiseerd om een landgoed met een schilderachtige buitenplaats.
Niets eraan is natuurlijk in de zin van de oernatuur van Berlewalde.
De Achterhoek is een park, geheel en al door mensenhanden omgevormd, zoals dat past bij een interglaciale periode in de geologie die door sommigen het Antropoceen wordt genoemd - de periode die volgt op het Holoceen. In het Antropoceen gaat het menselijk handelen het klimaat en de atmosfeer van de aarde beslissend beïnvloeden.
Zelfs wat wij natuurgebied noemen is door mensen gemaakt. Laatst klaagde iemand over het kappen van bomen in een natuurbos. De klager werd erop gewezen dat de houtkap juist de biodiversiteit diende; zou er niet uitgedund worden dan zou in het bos een monocultuur dreigen.
Zover zijn we dus in het Antropoceen: je kunt de natuur niet meer aan zichzelf overlaten.
Zestig dagen marcheren door een woud in de Achterhoek, een dicht loofbos met een kruinendak hoog in de hemel en metershoge varens in de ondergroei, zo stel ik me dat Berlewalde van Caesar voor.
Pas op voor beren en wolven.
Zojuist is een prachtige nieuwe gids verschenen van wandelingen rondom Zutphen. De meeste voeren door de groene vlekken op de kaart. Goed begaanbaar, koffie onderweg; bij een enkele wandeling wordt gewaarschuwd voor een ondergelopen pad - na zware regenbuien.