De midwinterhoornwerkplaats in aanbouw. Foto: PR
Midwinterhoorns groeien bij Eibergen
Aanleg speciale plantage garandeert toekomst oude traditie
EIBERGEN - Over een jaar of tien kunnen ze al geoogst worden, de eerste midwinterhoorns uit de plantage, die een club van cultureel bevlogen inwoners van Eibergen en omgeving bij de nieuwe N18 aanlegt. Het wordt een bosje elzen, wilgen en berkenbomen, waaruit toekomstige generaties midwinterhoorns kunnen hakken, zagen en snijden. Deze wereldprimeur moet de eeuwenoude Achterhoekse folkloristische traditie ondersteunen. De gemeente Berkelland subsidieert het project met een bedrag van 25.000 euro uit het Naoberfonds.
De Eibergenaren stichtten ruim twee jaar geleden al het eerste midwinterhoornatelier ter wereld om hun groeiende erfgoedgroep te huisvesten en ruimte te hebben voor het maken van midwinterhoorns.
De plantage krijgt een plaats tegen het talud van de nieuwe N18 tussen de Stokkersbarg en de Stokkersbrug onder Eibergen. Er komen ook vlierbesbomen en een poeltje met riet. Er komt container bij voor werkplaatsen voor de jeugd, en een windmolen voor het oppompen van water voor de bomen. Een kunstwerk in de vorm van een 45 meter lange groene midwinterhoorn gaat de aandacht trekken van automobilisten op de nieuwe N18. Bezoekers kunnen er komen via de N822 en de Stokkersweg of de N823 en de Biezebeekweg.
Midwinter-bonsai
De Midwinterhoorn groep Eibergen gaat de boompjes behandelen met een soort bonsai-methodiek. Het doel is hun groei zodanig te beïnvloeden dat ze de gebogen vorm van midwinterhoorns aannemen. Over een jaar of tien kunnen de hoornbouwers dan nagenoeg kant en klare hoorns in de plantage kappen. Die hoeven dan alleen nog maar op maat te worden gezaagd, uitgehold en voorzien van een mondstuk van vlierhout. De gebogen houten hoorns hebben een lengte van 1,20 tot 1,50 meter. Aan het project werken andere midwinterhoorngroepen uit de gemeente Berkelland mee.
De Eibergse groep is al sinds omstreeks 1975 bezig om het behoud van de midwinterhoorntraditie veilig te stellen. Diverse leden hebben honderden scholieren in de gemeente Berkelland lesgegeven en bijgestaan in het maken van midwinterhoorns. Ze onderwijzen jongeren in de oorsprong en de kunst van het hoornblazen tijdens de periode van de kerst en de jaarwisseling (de adventstijd). Bovendien demonstreren ze op middelbare scholen hoe het hoorngeschal boodschappen kan verspreiden.
Smokkelaars
Midwinterhoorn blazen is een oorspronkelijk Achterhoeks en Twents (Nedersaksisch) gebruik. De eeuwenoude traditie ging in de Achterhoek ruim anderhalve eeuw geleden verloren. Een van de laatste wapenfeiten in de geschiedschrijving van de Achterhoekse grensstreek is het gebruik van de midwinterhoorn kort na de Franse tijd in 1815 om smokkelaars te waarschuwen voor commiezen; de douanebeambten.
In Twente dreigde het gebruik halverwege de vorige eeuw uit te sterven. Maar de Twentsche Courant sloeg op 6 januari 1948 alarm, waarna het blazen een nieuwe impuls kreeg. Daar telden omstreeks 1967 tien buurtschappen elk vier blazers, die op een concours streden om een zilveren hoorn.
Eibergenaar Gerrit Hazewinkel werd enthousiast voor het midwinterhoorn blazen. Hij kreeg de nodige historische en technische informatie van Henk Meijer in Losser om de traditie ook in de Achterhoek nieuw leven in te blazen. Hazewinkel legde in Eibergen de basis voor een midwinterhoorngroep en haalde er meteen zo'n twintig jongeren bij uit de plaatselijke muziekverenigingen Euphonia en Excelsior. De groep geeft lezingen en demonstraties in de hele regio.
Volgens Hazewinkel hadden de meeste mensen in de jaren 1970 tot 1990 nog nooit van een midwinterhoorn gehoord. Voor het wetenschappelijk documenteren van de traditie in de Achterhoek werkte de groep mee aan een onderzoek van twee antropologen en een filmer in opdracht van de Universiteit van Amsterdam.
Boze geesten
Midwinterhoorns werden al in de Germaanse tijd gebruikt om boze geesten te verjagen van de oude hoeven en om de goede vruchtbaarheidsgeesten op te roepen uit de waterputten voor de boerderijen. Sinds de kerstening van de streek door Bonifacius wordt tussen de eerste adventszondag en Driekoningen op 6 januari, de komst van het kerstkind aangekondigd met midwinterhoorngeschal.
Een federatie van Gelderse Midwinterhoorngroepen verenigt de Achterhoekse blazers en Veluwse midwinterhoornblazers. Want ook daar zijn inmiddels midwinterhoorngroepen opgericht. Regio's en buurtschappen ontwikkelen hun eigen melodieën, die ze soms blazen boven een waterput om het geluidsvolume te versterken. De melodie heet d'olde roop. Het maken van en blazen op de midwinterhoorn is officieel erkend als immaterieel erfgoed.
Van de werkzaamheden maakt filmer Ton Kraayenvanger in Neede een documentaire film, waarvan deel 1 al is te zien op YouTube: https://youtu.be/4xiEcd0cC-c