Onlandse tijdingen | Te gruwelijk om waar te zijn

Waar kijken we hier naar?
Een kippenschuur in Sinderen, een foto, mij toegestuurd door Erik Hiddink.
De geschiedenis is allicht bekend, maar kan niet vaak genoeg herverteld worden, Onder een dakpan van deze schuur werd in maart 1943 een belangrijk document verstopt door mensen uit het verzet.

Het bevatte de getuigenverklaring van een Duitse SS-officier die berichtte over wat hij in de zomer van 1942 had gezien in de vernietigingskampen van Belzec en Treblinka in bezet Polen. Een gruwelijke blik in de gaskamer.
Let op de datum: maart 1943.
Het is een van de vroegst naar buiten gebrachte berichten over de vernietiging van het Europese Jodendom.

De SS-er, Kurt Gerstein, die een tocht langs de kampen had gemaakt, was geschokt geweest over wat hij zag. In het diepste geheim informeerde hij diverse mensen, onder wie zijn Nederlandse vriend en verzetsman J.H. Ubbink.

Gerstein en Ubbink kenden elkaar via een internationale christelijke studentenvereniging.
Ubbink bezocht de getormenteerde Gerstein in februari 1943 in Berlijn.

Daar kreeg hij de tekst in handen met Gersteins getuigenverklaring.
Gerstein wilde dat de informatie via het Nederlands verzet werd doorgeseind naar Engeland.

Ubbink, die in Doesburg woonde, lichtte Cor van der Hooft in, die werkte voor de juist opgerichte verzetskrant Trouw. Tot die kring van Trouw hoorde ook Jo Satter, die woonde op een boerderij in Sinderen.
De boerderij met de kippenschuur.

Op die boerderij heeft Van der Hooft de tekst van Gerstein in het Nederlands vertaald, maar toch bleef een publicatie in Trouw uit.
Ze durfden het niet aan.

Stel je voor: een uiterst precaire primeur in oorlogstijd, in maart 1943, met ondergedoken Joden, met naar Auschwitz en elders weggevoerde Joden, met Joden opgesloten in Westerbork op het moment dat de eerste deportatietreinen richting Sobibor waren gaan rijden.
Sommige primeurs zijn te gruwelijk om waar te zijn.

Willemien Satter, de zus van Jo, die voor haar veiligheid zoveel mogelijk buiten het verzetswerk werd gehouden, herinnerde zich later hoe haar broer en Cor van der Hooft achter de boerderij stonden te praten en dat ze Jo ‘ongelooflijk’ hoorde zeggen.
Maar ook hebben ze mogelijk niet gepubliceerd om de bron - Gerstein - te beschermen.

Hoe dan ook, dit uitermate belangrijke historische document over de Holocaust werd onder een dakpan van deze schuur in Sinderen opgeborgen.
Er is later veel gepubliceerd over wat de geallieerden wisten van de vernietigingskampen en of ze niet meer hadden kunnen doen om met bombardementen de gaskamers of de spoorverbindingen naar de kampen onklaar te maken. Maar geïnformeerd waren ze.
De geschiedenis heeft mij - sinds ik ervan vernam - altijd bewogen. Ik heb ruim dertig jaar voor Trouw gewerkt. En breeduit verslag gedaan van een langdurig proces in München tegen de kampbewaker Ivan Demjanjuk, die in 1943 dienst deed in Sobibor: de eindbestemming van 19 deportatietreinen uit Westerbork. Ruim 34000 Nederlandse Joden werden tussen maart en augustus 1943 in Sobibor vermoord. En een paar dappere Trouw-mensen van het eerste uur hebben destijds van hun aanstaand lot kennis gehad, zonder het volledig te kunnen geloven.

Zoals gezegd: te gruwelijk om waar te zijn.
En wat mooi dat juist Trouw de gelegenheid bood uitvoeriger dan welke krant ook maar te berichten over dat proces in München.

Wim Boevink