Indrukwekkende Holocaustherdenking in de synagoge van Borculo

BORCULO - Waardig en indrukwekkend. Dat zijn de woorden die de Holocaustherdenking in de synagoge van Borculo op zondag 29 januari het beste karakteriseren. Met een zestigtal belangstellenden was de synagoge tot de laatste stoel bezet.

Door Ton van Uem

Het verhaal ‘Ik hoop dat alles weer gewoon wordt’, verteld door Mirjam Schwarz van de synagoge in Winterswijk, was er een zoals er honderden verteld kunnen worden, die elk op unieke wijze getuigen van de gruwelen uit de Tweede Wereldoorlog. Zeer tot de verbeelding sprak het voorlezen van de 101 namen van de evenzovele weggevoerde en vermoorde joden uit de gemeente Berkelland aan het eind van deze bijzondere bijeenkomst door kinderen uit de bovenbouw van de St. Jorisschool in Borculo.

Toenemend antisemitisme
De middag werd geopend door Ton van Uem, bestuurslid van de Stichting Synagoge Borculo, met een welkom aan alle aanwezigen en een bijzonder woord van dank aan Mirjam Schwarz. Het was de tweede herdenking in de geschiedenis van de synagoge, onderbroken door twee jaar corona, het betekende tevens de tweede William Lowenberglezing. Voorzitter Riet Baarssen benadrukte het belang van herdenken. Zij refereerde aan de verontrustende berichten over het toenemend antisemitisme in Nederland en geleidelijk wegzakken en zelfs ontbreken van kennis over de Holocaust, die steeds vaker als een mythe wordt voorgesteld en soms zelfs ontkend. Zij wees op het belang van voorlichting aan jongeren met name gericht op aspecten van respect en verdraagzaamheid. ‘Opdat we niet vergeten!’ Educatie rekent de stichting tot een van haar belangrijkste verantwoordelijkheden.

De schriftjes van Thea
Het boek ‘Ik hoop dat alles weer gewoon wordt’ is het verhaal over het leven van Thea Windmuller, afkomstig uit een joods gezin en de jongste zus van de moeder van Mirjam Schwarz. Tijdens het opruimen van haar huis vindt Mirjam vijf volgeschreven schriftjes van Thea, 91 brieven en tal van foto’s. Met dat materiaal heeft Miriam het leven van haar tante opgetekend.
Thea begint  op 19 maart 1939 haar leven toe te vertrouwen aan haar dagboek. ‘Opeens een idee! ik neem de pen en schrijf!’ Ze is dan bijna 18 jaar. Haar vader en moeder drijven een kledingwinkel en kleermakerij in Winterswijk. Zij is een nakomertje in een rij van vier dochters. Eind jaren dertig leert zij Wolfgang Maas kennen, een zoon uit een Duits joods gezin die in Winterswijk is ondergebracht bij een joodse familie. Thea ontmoet Wolfgang bij de joodse jongerenvereniging ‘Samen sterk’.

Op de fiets
In oktober 1941 wordt de winkel van haar ouders door de Duitsers geconfisqueerd. Thea gaat kort daarna werken in de huishouding van een rijke Zutphense industrieel. In de weekends gaat zij op de fiets naar Winterswijk, Doordeweeks schrijven Wolfgang en Thea elkaar brieven. In september 1942 vindt ze een onderduikadres in Oudega in Friesland in een domineesgezin, geholpen door de verzetsstrijdster mevrouw Kuipers-Rietberg (Tante Riek). Ze mist Wolfgang, die inmiddels ondergedoken zit in Amsterdam. De anders immer opgewekte Thea raakt in een depressie, voelt zich ontheemd en eenzaam. Tenslotte besluit ze met een vervalst vervoersbewijs naar Amsterdam te reizen en wordt daar herenigd met Wolfgang.
Hun geluk duurt slechts een week. Ze worden verraden, op transport gezet naar Westerbork in december 1943 en in januari 1944 in Auschwitz geïnterneerd. Thea wordt er op 28 januari vermoord, Wolfgang wordt tewerkgesteld in een werkkamp. Vermoedelijk is hij een jaar later, in januari 1945, ergens in midden Europa vermoord.

Een verhaal met een staartje
Als haar boek in 2020 wordt uitgegeven wordt Miriam overstelpt met reacties uit het hele land. Een daarvan is afkomstig van Wolfgang Nak uit Amsterdam. Hij heeft het boek gelezen en weet ineens aan wie hij zijn Duitse voornaam dankt. Hij is vernoemd naar Wolfgang Maas die met zijn verloofde Thea Windmuller zat ondergedoken bij zijn ouders. De ontmoeting tussen beiden is emotioneel en overweldigend. Miriam: ‘Het is of ik er familie bij heb gekregen!’

101 namen
De aanwezigen werden aansluitend uitgenodigd zich buiten te verzamelen bij het monument Levenslicht. Het voorlezen van de 101 namen van weggevoerde en vermoorde joden uit de gemeente Berkelland door zes leerlingen van de Jorisschool, burgemeester Joost van Oostrum en Sallo Roozendaal was een aangrijpende en ontroerende afsluiting van een bijzondere bijeenkomst.