d’Olde roop klinkt bij 22ste midwinterhoornwandeling

RUURLO – Ondanks de coronabeperkingen was de traditionele jaarlijkse midwinterhoornwandeling door de Ruurlose dreven op zondag 28 november (eerste advent) weer een groot succes. In totaal namen een kleine duizend wandelaars deel aan de sfeervolle tocht. Langs de route brachten 23 blazers het karakteristieke midwinterhoorngeluid (d’olde roop) ten gehore. Hiermee wordt de naderende geboorte van Christus aangekondigd of worden naar heidens gebruik ‘boze demonen’ verdreven. Gezellige hoornblazers, brandende vuurkorven en koek- en zopietenten zorgden voor een gemoedelijke Achterhoekse ambiance. Het enige wat eigenlijk nog ontbrak aan de mystieke sfeer was een besneeuwd winterlandschap met een laag grondmist. Toch deerde dat het plezier niet, want veel deelnemers zeiden ook volgend jaar weer graag van de partij te zijn.

Door Peter Vorderman

Vanaf het begin van de adventstijd tot en met Driekoningen is overal in het Twentse en Achterhoekse land het geluid van de midwinterhoorn te horen, zo ook in meerdere dorpen van Berkelland waaronder Ruurlo. “We organiseren de tocht al vele jaren, dit jaar voor de 22ste keer. En de Ruurlose midwinterhoornwandeling is zeer in trek. Waarschijnlijk vanwege de prachtige omgeving, de strakke organisatie waarvoor vijftig vrijwilligers in touw zijn, de goede verzorging, de sfeervolle vuurkorven, een prachtig start- en eindpunt en het is altijd supergezellig. Nonchalante perfectie noem ik dat”, legt Bert van Zijtveld van restaurant De Heikamp enthousiast uit. Vanwege coronaperikelen is de tocht vorig jaar ‘afgeblazen’ en dit jaar waren stringente coronamaatregelen uitgevaardigd. Met een “De coronacijfers in Berkelland gaan door het dak”, sloeg burgemeester Joost van Oostrum recent al alarm. Ondanks de beperkingen kon de midwinterhoornwandeling gelukkig doorgaan dit jaar.

Traditie
Over de traditie van het midwinterhoornblazen bestaan uiteenlopende lezingen. Hoornblazen is in ieder geval al wel eeuwenoud en terug te voeren tot de middeleeuwen. De traditie werd vaak overgedragen van vader op zoon. Het midwinterhoornblazen is vanaf de medio negentiende eeuw wat in de vergetelheid geraakt, maar kreeg eind veertiger jaren (circa 1949) een heropleving. De midwinterhoorns zijn in de Achterhoek en Twente niet het hele jaar te horen. “Het is een ongeschreven taboe dat buiten de Adventsperiode wordt geblazen. Het is immers geen midzomerhoorn”, knipoogt Dennis Ribbers (38) van de Reurlse Midwinterhoarnblaozersgroep die de public relations namens de organisatie verzorgt.
Ze worden tevoorschijn gehaald bij het begin van de advent, de vierde zondag voor Kerstmis. Dat is de dag van het ‘anbloazen’ van de midwinterhoornperiode. In de advent wordt afgeteld en toegeleefd naar de geboorte van Christus en de hoorns kondigen zijn komst aan. Adventus is het Latijnse woord voor ‘komst’. Anderen zeggen dat het een eeuwenoud Germaans gebruik is om boze geesten te verjagen. In een verder verleden was het blazen ook een teken dat in de donkere decembermaand werd uitgekeken naar de terugkeer van het licht, het lengen der dagen. De midwinterhoorn was ook een signaalinstrument. Zo gaven boeren elkaar boodschappen met hoornsignalen of riepen er noaberhulp mee in. Verder werd de midwinterhoorn tijdens beide wereldoorlogen gebruikt om onderduikers te waarschuwen als er gevaar dreigde. En in de grensstreek waarschuwden smokkelaars en stropers elkaar met de midwinterhoorn wanneer de ‘commiezen’ (douaniers) of politie in aantocht waren. De hoorns worden weer opgeborgen na Driekoningen (6 januari, afbloazen). Dat is de dag waarop de drie Wijzen uit het Oosten na het zien van een opgaande ster in Bethlehem Jezus vonden, de pasgeboren koning der Joden.

d’Olde roop
De klanken van ‘d’olde roop’ (de oude roep van de midwinterhoorn) zijn het mooist wanneer het vriest en droog weer is. Het geluid klinkt zelfs mystiek en spookachtig wanneer het weerkaatst op een bevroren vijver of harde ondergrond. Voor het beste geluid staan de blazers ook wel bij een waterput die als klankkast fungeert. In de winterperiode worden veel activiteiten opgeluisterd met midwinterhoornklanken en dan heeft ook de twaalfkoppige Reurlse blaozersgroep (opgericht in 1990) een druk programma. “Hoewel corona dit jaar wel wat roet in het eten zal gooien. We willen graag zoveel mogelijk mensen laten genieten van het bijzondere geluid van onze hoorns en deze mooie traditie ook voor de toekomst behouden. Daarvoor zijn ook nieuwe leden van harte welkom, wij leren ze het blazen wel. Midwinterhoornblazen en het bouwen van midwinterhoorns zijn enkele jaren geleden zelfs tot officieel Nederlands cultureel erfgoed benoemd. En het blazen is daarmee de eerste Oost-Nederlandse levende traditie op de lijst ‘Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed’”, vertelt Ribbers trots.

Wandelaars
Al ruim voor tien uur verzamelden de eerste wandelaars zich bij De Heikamp. Vanwege het toch wat gure weer en corona dachten de ‘kassadames’ Gerrie Kettelerij (72) en Dineke Vrielink (47) dat de toeloop zich dit jaar wel zou beperken tot zo’n vijf- tot zeshonderd wandelaars. Gerrie is overigens al vanaf het begin (1997) een trouwe vrijwilliger bij de organisatie. Ribbers was hoopvoller en schatte 1.200 deelnemers. Met de opkomst van een kleine duizend lopers zat hij het dichts bij de waarheid.
Het was waterkoud weer met ’s middags een paar frisse buien, maar dat deerde de deelnemers niet. Zelfs vóór de officiële vertrektijd van 10.00 gingen al enthousiaste wandelaars op pad. Ze konden kiezen uit drie verschillende routes, van respectievelijk zes kilometer voor bijvoorbeeld een familiewandeling en langere tochten van twaalf of achttien kilometer voor de wat fanatiekere wandelaars. De route is elk jaar anders en lag dit jaar uiteindelijk aan de westzijde van Ruurlo. Uiteindelijk, want nog geen drie weken voor de tocht moest de eerder geplande route helemaal worden omgegooid, vanwege een off-road motorcross in de nabijheid. Op de route werden onder meer de mooie Ruurlose bossen en het fraaie landgoed De Wiersse aangedaan. Richtingbordjes markeerden de verschillende routes, zodat niemand kon (of zou kunnen ...) verdwalen. Ook het sonore geluid van de midwinterhoorns markeerde de route.

Hoornblazers
Op acht markante punten op de routes lieten midwinterhoornblazers afwisselend het karakteristieke geluid van de midwinterhoorn klinken. Hiermee worden traditioneel hoornblazers verderop ‘aangeroepen’ in een soort vraag- en antwoordspel. Naar de ongeschreven etiquette wordt overigens niet met meerdere hoorns tegelijk geblazen. Geert van der Veer, vicesecretaris van de Midwinterhoorngroep Eibergen, legt dit kort en krachtig uit: “Het is toch ook niet gepast om tijdens een goed gesprek door elkaar heen te praten.” En voegt eraan toe dat bijna alle hoorns verschillen in lengte, houtsoort, houtdikte en luchtinhoud, zodat ze vaak niet onderling stemmen en samenblazen niet echt mooi klinkt.” Marianne Hebels, ‘veurvrouw’ (voorzitter) van Eibergen, illustreert het grote bereik van de hoorns: “Met windstil vriesweer is een hoornsignaal uit Eibergen aan de Berkel acht kilometer verderop in Rekken nog te horen.” Terwijl ook de wandelaars zich konden opwarmen bij de vuurkorven gaven de gepassioneerde blazers uitleg over dit folkloristische winterse gebruik. Bij de koek- en zopietenten op de route (boerderij Fokkink en de Ruurlose IJsclub) vonden glühwein of een beker warme chocolademelk (met slagroom natuurlijk ..) en broodjes hamburger gretig aftrek.
Na flink doorstappen en genieten van de midwinterhoorns en de omgeving, was het aan het einde van de wandeling gezellig toeven in De Heikamp, waarbij een hapje en een drankje zich goed lieten smaken. De net gepensioneerde Connie Mohlman (66) en partner Jan van Boeijen (67) waren uit Veenendaal naar Ruurlo gekomen voor de midwinterhoornwandeling. De enthousiaste wandelaars lopen er elk jaar wel een paar. “We genieten van het prachtige Achterhoekse coulisselandschap, de traditie van het midwinterhoornblazen, de gezellige gesprekken met de blazers en de gemoedelijke sfeer die alom heerst. We hebben er zelfs een videootje van gemaakt voor ons nichtje in Ottawa (Canada).”

Bouwen
De 83-jarige Jan Amtink uit Neede liet bij De Heikamp op geanimeerde wijze (wederom) zien hoe het bouwen van een traditionele midwinterhoorn in zijn werk gaat. Hij is een gepokt en gemazelde midwinterhoornbouwer en heeft er al ruim vierhonderd gebouwd in de 28 jaar dat hij ermee bezig is. “Het instrument wordt gemaakt van enige tijd gedroogd berken-, elzen- of wilgenhout. Meestal vind ik zelf geschikt hout in de natuur of zaag het van een boom, uiteraard met toestemming van de grondeigenaar”, grinnikt Amtink. “De hoorn varieert in lengte en mag tot ongeveer 150 centimeter lang zijn. De breedste diameter (beker) tussen de 10 en 15 centimeter. Veel hoornblazers bouwen zelf hun eigen hoorn. Omdat de hoorns met puur handwerk worden gebouwd van een licht gebogen boomtak of -stam(metje), is geen midwinterhoorn hetzelfde.” Amtink heeft ongeveer veertig uur nodig voor het bouwen van een hoorn. Het mondstuk wordt ‘happe’ genoemd en wordt gemaakt van vlierbeshout. “De eigen happe wordt meestal niet uitgeleend, daarvoor heeft men ‘leenhaps’. Zeker in deze coronatijd is dat ook niet overbodig”, zegt Amtink betekenisvol. Dennis Ribbers vult aan dat afgelopen zaterdag in Eibergen een midwinterhoornplantage is geopend door de burgervader van Berkelland. In die plantage groeit alles wat nodig is voor het maken van een midwinterhoorn. Zoals berken, wilgen en elzen, waaruit na een aantal jaren een eerste hoorn kan worden geoogst. Op de plantage is als kunstwerk een uit rasterwerk opgebouwde midwinterhoorn van maar liefst veertig meter lengte opgesteld. De missie van Eibergen is om met de plantage de traditie van het midwinterhoornblazen springlevend te houden.

Natte en droge
Er bestaan traditionele ‘natte’ en na 1960 wat modernere ‘droge’ midwinterhoorns. Ze bestaan uit twee helften van een in de lengterichting doorgezaagde en uitgeholde boomtak. Bij natte hoorns worden de helften afgedicht met bramenvezels en met een paar slagen wilgentenen strak tegen elkaar gebonden. Deze hoorns moeten voor gebruik een tijdje in een waterput hangen of in het water liggen om ze door opzwelling luchtdicht te maken. Vanwege het gewicht en het ‘gedoe’ worden natte hoorns nauwelijks meer gebruikt. De helften van de droge hoorns worden met houtlijm tegen elkaar gelijmd en ze kunnen direct worden gebruikt. De droge hoorns zijn lichter en vormvaster dan de natte hoorns.

Amtink legt nog uit dat het blazen op een midwinterhoorn niet eenvoudig is en veel oefening vergt. De hoorn produceert alleen zogenaamde natuurtonen en heeft geen ventielen zoals een trompet. De tonen worden gevarieerd door het verhogen of verlagen van de lipspanning. Het valt niet mee om er een fatsoenlijk geluid uit te krijgen, laat staan om een melodie te blazen. Heel goede en ervaren blazers kunnen zeven tonen produceren, maar in de praktijk heb je meestal aan vijf tonen genoeg. “Ik pers er ook nog maar nauwelijks vijf uit.”, grijnst Amtink. “Naarmate de leeftijd vordert, neemt ook de spierkracht van de lippen af en kost het blazen meer moeite.” De deelnemers kregen van Jan Amtink ook de gelegenheid om zelf eens op zo’n hoorn te blazen. De resultaten daarvan waren ‘wisselend’, maar toch lukte het sommigen om een fatsoenlijke toon te produceren.

Organisatie
Ook dit jaar was de organisatie van het sfeervolle wandelevenement weer in handen van een geolied en kameraadschappelijk samenwerkingsverband van de Reurlse Midwinterhaornbloazers, Buurtvereniging de Bruil en Omstreken, Staatsbosbeheer, restaurant De Heikamp en VVV Ruurlo. In totaal deden 23 midwinterhoornblazers mee. Naast de organiserende Ruurlose Blaozers verleenden ook gastblazers uit Aalten, Eibergen, Geesteren en Kotten hun medewerking aan de muzikale invulling van de dag. “De tocht is prima verlopen, gelukkig zonder incidenten en we hebben in meerdere opzichten geen wanklank gehoord”, kijkt Ribbers tevreden terug op het verloop van de tocht. “We prijzen ons gelukkig dat van de 24 jaar dat we bezig zijn de wandeling slechts twee keer niet is doorgegaan, een keer vanwege zware sneeuwval en vorig jaar door de corona-restricties. Al met al was het ondanks de coronabeperkingen weer een bijzonder gezellige en sfeervolle dag.” Dat vinden Corrie en Jan uit Veenendaal ook. Lachend: “Volgend jaar zijn we absoluut weer van de partij. Zondag 27 november 2022 hebben we al in rood in onze agenda gezet.”